Bài viết này sẽ trình bày các loại sâu bệnh và biện pháp phòng trị bệnh trên cây xoài, chồi xoài, bông xoài, trái xoài. Cây xoài là một trong những loại cây quan trọng trong kinh tế Việt Na. Bệnh trên cây xoài có thể gây ra suy giảm năng suất, chất lượng dinh dưỡng trái xoài. Tuy nhiên, nếu chúng ta biết cách phòng và trị bệnh kịp thời chúng ta có thể giữ cho cây xoài luôn khỏe mạnh và tăng sản lượng. Trong bài viết này, Hoa Cúc Xanh sẽ giới thiệu về các biện pháp phòng và trị bệnh trên cây xoài một cách hiệu quả chi tiết.
Mục lục
Các bệnh thường gặp trên cây xoài và biện pháp phòng trị
Bệnh Bọ trĩ
bệnh bọ trĩ
Đặc điểm, hình thái bệnh bọ trĩ
Bọ trĩ là dịch hại phổ biến trên xoài. Đây là loại côn trùng rất nhỏ (có thể thấy được bằng mắt thường), thân hình thon dài, miệng rất cứng, khoẻ, phá hại bằng cách dùng miệng cạp; và đục thủng vào bộ phận non của cây như lá non; chồi, bông, trái… rồi hút nhựa.
Bọ trĩ gây hại chủ yếu trên lá và trên bông. Trên lá; bọ trĩ cạp lá và chích hút nhựa làm lá phát triển không bình thường, cong queo, hai mép cụp xuống. Trên chồi, làm chồi không ra lá. Trên bông làm bông héo; khô, rồi rụng hàng loạt.
Nếu bọ trĩ trên gây hại trên trái sẽ làm da trái gần cuống có màu xám đậm; trái biến dạng; nếu xuất hiện với mật số cao và gây hại muộn thì da trái (cả trái non lẫn trái lớn) bị sần sùi; giá trị thương phẩm giảm, không xuất khẩu được.
Ngoài xoài, bọ trĩ còn thấy gây hại trên rất nhiều cây trồng như cam, quýt, ổi, điều, dưa hấu, lúa, rau cải các loại…
Điều kiện phát triển bệnh bọ trĩ
Thời tiết khô hanh, nắng nóng là điều kiện thuận lợi cho bọ trĩ phát triển; vì vậy ở miền Nam, chúng thường xuất hiện và gây hại vào các tháng nắng nóng; thời điểm này trùng hợp vào giai đoạn xoài đang tập trung ra hoa hay ra chồi; lá, trái, tức là các giai đoạn có ảnh hưởng quan trọng đến năng suất; và phẩm chất.
Bọ trĩ có vòng đời tương đối ngắn; đẻ trứng nhiều, do đó nếu không phát hiện sớm; và phòng trừ đúng cách; thiệt hại sẽ càng nặng nề hơn.
Ở một vài tỉnh khu vực đồng bằng sông Cửu Long; bọ trĩ thường xuất hiện với mật số cao và gây hại thành dịch từ tháng 1 đến tháng 4 , do đó vào các thời điểm này cần thường xuyên thăm vườn; điều tra nếu cây có các triệu chứng như vừa nêu và mật số bọ trĩ cao (trên 3 – 5 con/chồi, lá hay trái) thì tiến hành phòng trừ ngay.
Để biết mật số bọ trĩ cao hay thấp chúng ta có thể dùng tay rung hoa; chồi hay trái để chúng rơi trên tờ giấy trắng rồi quan sát và đếm bằng mắt thường hay bằng kính lúp.
Biện pháp phòng trị bệnh bọ trĩ
Nếu có thể, thường xuyên dùng vòi phun áp lực cao phun nước lên cây để làm giảm mật số bọ trĩ.
Do bọ trĩ nhạy cảm với ánh sáng; nên cần tỉa cành cho thông thống để ánh sáng xâm nhập đều vào bên trong tán cây; không thuận lợi cho chúng sinh sống và gây hại.
Vào giai đoạn xoài đang ra lá non; chồi, hoa, trái non… nếu mật số cao có thể luân phiên sử dụng các loại thuốc sau: Sairifos 585 EC, dầu khoáng SK Enspray 99EC (có thể dùng đơn hay phối với nhau); Comda gold 5WG hay Schezgold 500WDG.
Cần chú ý để phòng trừ bọ trĩ an toàn, hiệu quả, nên (1) Phun với nhiều nước; chỉnh béc phun mịn hạt, (2) Phun kỹ mặt dưới lá nơi bọ trĩ ẩn náu, gây hại (3) Để tránh hiện tượng kháng thuốc nên luân phiên các loại thuốc hoá học có gốc khác nhau; có thể sử dụng thuốc liên tiếp 2 – 3 lần, mỗi lần cách nhau khoảng 7 – 10 ngày; (4) Chỉ dùng thuốc khi mật số bọ trĩ cao; trên 3 – 5 con/chồi, lá, trái (5) Nếu xoài đang ra bông nên hạn chế phun thuốc; nếu thật cần thiết thì phun vào chiều mát.
Bệnh thán thư
bệnh thán thư trên cây xoài
Đặc điểm, hình thái bệnh thán thư
Bệnh thán thư là bệnh quan trọng; và gây hại phổ biến trên xoài nhất là trên các vườn ít được chăm sóc. Bệnh do nấm Colletotrichum gloeosporioides gây ra. Nấm gây hại chính trên những phần non của cây như chồi; lá, cành non, bông và trái.
Trên lá bệnh làm lá nhăn, vặn xoắn, khô, rách rồi rụng. Trên cành non gây chết đọt. Trên bông làm bông khô, rụng; tuy nhiên thiệt hại quan trọng nhất là trên trái xuất hiện các đốm tròn; đen, lõm, nếu mưa nhiều, bào tử tập trung ở chóp trái làm chóp bị thối; hoặc có sọc đen từ chóp đến cuống làm mất giá trị thương phẩm.
Điều kiện phát triển bệnh thán thư
Bệnh thán thư lây lan nhanh khi trời nóng; ẩm nhất là sau khi mưa hoặc trời lạnh, sáng có nhiều sương. Các bộ phận bị bệnh rơi xuống đất là nguồn lây nhiễm khi gặp điều kiện thích hợp.
Biện pháp phòng trị bệnh thán thư
Để phòng trị bệnh thán thư cần áp dụng các biện pháp tổng hợp sau:
Vệ sinh vườn: Thu gom và đốt trái, lá, cành khô trong vườn.
- Tỉa cành cho thông thoáng để ánh nắng thâm nhập vào bên trong tán cây.
- Tránh xử lý ra hoa vào mùa mưa vì bệnh thường xảy ra trong điều kiện ẩm độ cao.
- Bao trái: Khoảng 45 – 50 ngày sau khi xử lý ra hoa hay khi trái to cỡ quả trứng. Bao trái ngoài ngừa bệnh thán thư còn phòng các côn trùng gây hại khác.
Xử lý thuốc hóa học bằng thuốc đặc trị như Carbenzim 500FL; Thio M 70WP, 500FL. Chú ý phun sớm trước khi cây trổ bông 2 – 3 tuần, nếu cần định kỳ 5 – 7 ngày phun 1 lần đến trước khi thu hoạch. Có thể pha thêm chất bám dính; và chất loang trải để tăng hiệu quả trừ bệnh của thuốc
Để ngừa bệnh thán thư và giúp trái sạch; đẹp, sau khi thu hoạch có thể nhúng trái vào nước nóng 51 – 53 độC trong 10 phút; sau đó lau khô; và bao trái bằng giấy sạch rồi tồn trữ trong hộp, sọt.
Phòng trừ sâu, bệnh rầy
phòng trừ sâu rầy
Đặc điểm, hình thái sâu, bệnh rầy
Sâu đục ngọn xoài có tên khoa học Chlumetia transversa họ Noctuidae thuộc bộ Lepidoptera. Bướm trưởng thành có màu nâu; chiều dài sải cánh 17-18 mm, chúng đẻ trứng trên chồi mới ra lá non hay chùm bông hoặc trên lá.
Sau khi nở, sâu non đục vào trong ngọn chồi non hay bông xoài, làm các chồi, bông bị hại héo khô, không cho trái được; và hư thối cả ngọn. Nếu sâu tấn công trên nhiều chùm bông hay ngọn xoài sẽ làm cho cây suy kiệt; tạo điều kiện cho các loại nấm bệnh tấn công, sẽ làm bông bị rụng; ngọn hư hàng loạt, xoài không cho trái; và có thể dẫn đến chết cây.
Ngoài sâu đục ngọn; cây xoài còn có thể bị rầy bông xoài tấn công gây hại nghiêm trọng. Rầy bông xoài có tên khoa học Idioscopus nitidulus (họ Cicadellidae, bộ Hemiptera) có kích thước khá nhỏ, khoảng 4 mm; cánh màu nâu với một băng trắng nằm ngang phần tiếp giáp với ngực.
Điều kiện phát triển sâu, bệnh rầy
Rầy trưởng thành đẻ trứng rải rác trong lá non, chồi non hoặc cánh hoa rồi chích hút làm lá bị cong; quăn, rìa lá khô, hoa bị khô, trái non không phát triển; và rụng. Ngoài ra, rầy còn thải phân lỏng có chứa dịch đường thu hút nấm bồ hóng phát triển sẽ làm đen cuống hoa; và ảnh hưởng giá trị thương phẩm của trái.
Muốn cho xoài ra hoa kết trái tốt; và đạt năng suất chất lượng ngon, thì ngoài việc chăm sóc bón phân; cắt tỉa, tưới nước thông thường… vấn đề bảo vệ ngọn xoài cho đủ lá và lá đủ tuổi già để có thể ra hoa; đậu trái là cực kỳ quan trọng; và phải quan tâm thường xuyên suốt mùa sau khi thu hái trái.
Biện pháp phòng trị sâu, bệnh rầy
Để bảo vệ ngọn xoài; và phòng chống hai đối tượng gây hại nặng này, các chủ vườn cần tiến hành như sau:
- Cắt tỉa và gom tập trung lại những cành nhánh bị nhiễm sâu bệnh héo rũ hay chết khô rồi dùng lửa tiêu hủy; phát dọn vệ sinh vườn xoài cho thông thoáng, kết hợp vun xới gốc, bón phân, tưới và điều tiết nước… theo đúng kỹ thuật.
- Phun thuốc phòng trừ định kỳ, đặc biệt phun tập trung vào ngọn non khi xoài ra lá non; ra hoa được 7-10 ngày (khi kích cỡ lá đạt 2/3 lá thật). Chú ý chọn các loại thuốc đặc hiệu, ít độc hại để không diệt các loài thiên địch.
- Nên thả kiến vàng để chúng giúp diệt sâu; rầy bảo vệ vườn xoài.
- Sau mỗi vụ thu hoạch trái xong phải cắt tỉa bỏ bớt cành; nhánh vô hiệu, dọn vệ sinh tàn lá xoài để tạo thông thoáng, phá nơi trú ẩn của sâu rầy, diệt mầm nấm bệnh và quan trọng hơn là kích thích xoài ra cành lá mới để được “trẻ hóa” cho vụ sau xoài ra hoa, trái tốt hơn.
Quan tâm chăm sóc tàng lá vườn xoài; thường xuyên cắt tỉa; dọn vệ sinh cho thông thoáng và bảo vệ tốt chồi hoa; ngọn non là yếu tố quan trọng giúp xoài cho năng suất cao; chất lượng trái ngon.
Phòng trừ một số loại sâu gây hại và bệnh đối với bông xoài
bệnh đối với bông xoài
Hiện nay đang vào thời điểm xoài ra bông, đậu trái. Trong thời điểm này xoài dễ bị bệnh rầy bông, sâu ăn bông; ruồi đục trái và thán thư. Do đó; bà con nông dân nên thường xuyên thăm vườn nếu phát hiện xoài bị bệnh thì nhanh chóng phòng trừ theo một số phương pháp sau:
Bệnh Rầy bông xoài
Đây là đối tượng gây hại nguy hiểm cho cây xoài ở vùng Đông Nam bộ vào thời kỳ cây ra hoa; nếu không kịp thời phòng trừ có thể giảm năng suất hoặc mất trắng vụ xoài.
Loại rầy hại bông xoài khi trưởng thành, con cái đầu to; tròn, mình dài khoảng 4mm có màu xanh nâu hoặc xanh nhạt, đẻ ra trứng màu trắng sữa dài khoảng 0,8mm. Sau một thời gian trứng nở thành rầy non không cánh; màu sắc biến đổi từ trắng sang xanh rồi vàng đen.
Loại rầy này thường xuất hiện nhiều khi cây xoài bắt đầu trổ bông, khi trái phát triển mật độ rầy giảm dần. Một con rầy cái đẻ từ 100 – 200 trứng; và thường đẻ trong nụ hoa, gân lá; cuống chồi non và cuống hoa. Khi mật độ rầy cao có thể nghe thấy tiếng rầy nhảy xào xạc trong lá. Cả rầy trưởng thành lẫn rầy non đều chích hút nhựa bông; và lá non.
Rầy bông xoài còn có đặc điểm tiết ra chất mật ngọt làm môi trường cho nấm bồ hóng phát triển trên lá; và hoa ảnh hưởng đến quang hợp của cây.
Cách phòng trừ rầy bông là xén tỉa cành; vệ sinh vườn sau thu hoạch. Trước khi xoài ra bông 1-2 tuần đặt bẫy đèn; dưới bẫy đặt chậu nước pha xà bông với dầu hôi để thu hút và diệt rầy trưởng thành. Còn vào giai đoạn xoài ra nụ hoa; nếu phát hiện rầy phun xịt thuốc Apolo 25WP, Trebon 20WP, Butyl 400 SC… để diệt rầy;song tránh phun thuốc khi xoài đang ra bông.
Bệnh Sâu ăn bông
Sâu ăn bông là do một loại bướm màu xanh đẻ trứng trên cuống bôn; sau một thời gian trứng nở thành sâu non màu nâu đỏ. Sâu non nhả tơ kết dính các bông lại thành từng tổ; và ăn trụi bông chỉ trong thời gian ngắn. Loại sâu này phá hại từ khi chùm bông mới nhú cho đến giai đoạn đậu trái; và làm giảm số lượng trái trên cây.
Phòng trừ sâu ăn bông bằng cách khi xoài bắt đầu nở bông; có 5% bông bị hại thì sử dụng thuốc Cyrus 25EC, Perkill 50 EC, Ematox 1.9 EC phun vào buổi chiều mát.
Bệnh Ruồi đục trái
Ruồi đục trái khi trưởng thành có màu nâu vàng với các vạch đen trên bụng. Trứng được đẻ dưới lớp vỏ quả; mỗi ổ từ 1- 40 trứng.
Ruồi đục trái có đặc điểm là thích đẻ trứng trên trái chín; ấu trùng ăn phá bên trong làm cho quả bị thối. Xoài bị ruồi đục trái rất khó xuất khẩu vì đây là đối tượng kiểm dịch của nhiều nước.
Để diệt được ruồi đục trái nên vệ sinh vườn sạch sẽ; thu gom tiêu hủy các quả bị bệnh, quả rụng. Đồng thời bao trái; thu hoạch khi trái vừa chín. Ngoài ra, dùng chất dẫn dụ Methyl Augenol và thuốc trừ sâu mùi nhẹ treo vào trong tán cây; độ cao từ 1,5-2m để bẫy ruồi đực. Còn lại phun bả protein thủy ngân; và thuốc trừ sâu để dẫn dụ ruồi cái. Khi phát hiện ruồi đục trái với số lượng nhiều; phun thuốc Sagothion 50EC, Sumitigi 30EC. Chú ý; phải phun xịt thuốc theo phương pháp 4 đúng.
Bệnh thán thư trên bông xoài
Đây là loại bệnh phổ biến gây hại rất lớn cho cây xoài. Thán thư có thể gây hại nặng cho lá; ngọn, hoa và trái.
Khi thán thư xuất hiện trên lá thường thấy các vết màu nâu đỏ; các vết bệnh liên kết với nhau tạo thành vết bệnh lớn màu nâu nhạt, xung quanh viền màu nâu thẫm. Sau một thời gian vết bệnh khô đi để lại các vết thủng làm lá xơ xác; và rụng.
Thán thư xuất hiện trên ngọn làm ngọn chuyển màu nâu sẫm; lúc đầu nhỏ sau lan rộng làm lá rụng và đọt chết khô. Còn trên chùm hoa, thán thư tạo thành các vết đen nhỏ trên cuống hoa khiến hoa bị khô đen; và rụng.
Khi trái xoài bị thán thư lúc đầu chỉ là các chấm nâu nhỏ; sau đó phát triển thành các đốm đen lõm vào vỏ; thịt làm quả bên trong thối dần.
Thán thư là loại nấm bệnh lưu tồn trên các cành lá bị bệnh; lây lan phát triển mạnh trong thời tiết nóng ẩm. Khi xoài ra hoa gặp thời tiết có sương; bệnh này sẽ làm hoa bị khô đen và rụng hàng loạt ảnh hưởng rất lớn đến tỷ lệ đậu trái.
Để phòng trừ được bệnh thán thư phải tiêu hủy cành lá nhiễm bệnh để tránh lây lan. Khi bệnh phát triển nhiều thì tiến hành phun thuốc Amistar 250SC, Carbenda 60WP; Score 250SC… để phòng trừ.
Các loại sâu bệnh hại chồi xoài cách phòng trừ
bệnh hại chồi xoài
Đặc điểm, hình thái bệnh hại chồi xoài
Sâu đục cành non xoài (Chlumetia transversa và Alcicoides sp.): Chúng thuộc bộ cánh phấn. Thành trùng là con ngài nhỏ có sải cánh 1,75cm. Con cái đẻ trứng trên lá. Sâu non khi mới nở ra thì đục ngay vào lá; sau đó chúng đục thẳng vào đầu các ngọn non; chùm hoa, ăn rỗng phía trong làm cho chồi non; cành hoa bị héo đi hoặc gãy đổ.
Sâu đục cành lớn xoài (Penicillaria jocosatrix): Mặc dù không phổ biến nhưng sâu đục cành lớn thuộc bộ Lepidoptera, họ Noctuidae thường ăn chồi non; làm ngừng sinh trưởng của cây non trong vườn ươm, cây non; và cả trên quả non, cuống quả. Ngài trưởng thành có cánh dài 25mm; màu nâu đỏ với những dấu nhạt chạy ngang cánh trước. Cánh sau màu trắng có rìa nâu. Trứng màu chanh và đẻ từng quả một ở cả 2 mặt lá của chồi non. Sau 3-5 ngày trứng nở thành sâu non có màu xanh nhạt đến xám; và dài tới 27 mm bắt đầu đục vào các chồi non, chồi hoa; cuống quả để gây hại làm héo chồi, gãy cành và rụng quả non. Sâu non đẩy sức hoá nhộng trong đất và 16-20 ngày sau ngài xuất hiện.
Sâu đục cành xoài (Niphonolea albata và Niphonolea capito): Chúng cũng thuộc bộ cánh phấn, thường gây hại bằng cách cắn tiện ngang ngọn của các cành non để đẻ trứng vào. Sâu non nở ra đục vào mô gỗ làm cành bị chết khô, thường gây hại nặng trong mùa mưa. Những cành ngọn sắp ra hoa cũng bị chúng gây hại nặng.
Biện pháp phòng trị bệnh hại chồi xoài
Khi thấy các cành non mới bị héo đây là lúc các sâu non đang đục ngược ra phía ngọn cành, dùng kéo cắt hoặc bẻ bằng tay rất dễ vì chúng có lỗ đục ngang nên cành dễ gãy.
Với các cành đã héo khô, lúc này sâu non đã đục xuống cành lớn hơn qua khỏi lỗ đục ngang ban đầu, ta có thể cắt sâu xuống một đoạn để loại bỏ sâu non hoặc nhộng đang nằm trong thân cành. Thu gom các cành này lại để đốt nhằm hạn chế lây lan vì khi sâu đã đục vào trong cành thì phun thuốc không có hiệu quả.
Thường xuyên quan sát, phát hiện sâu, trứng sâu trên các đợt chồi non, lộc non, nhất là trước khi cây chuẩn bị ra lộc, ra hoa để kịp thời phun thuốc diệt trừ các con trưởng thành và trứng mới đẻ. Khi thấy có nhiều trứng hoặc sâu non có thể dùng các loại thuốc trừ sâu sau đây để phun trừ: Selecron 500ND, Supracide 50EC, Fastac 5EC, Padan 95SP v.v… pha nồng độ 0,1% phun kỹ cả 2 mặt lá, trên cành nhỏ, trên quả non để tiêu diệt bọ phấn trưởng thành vào ban đêm khi chúng tiếp cận đẻ trứng và làm cho các lứa trứng mới đẻ bị hỏng, không nở được,
Phun liên tiếp 2-3 lần, cách nhau 7 ngày để tiêu diệt triệt để các lứa đẻ gối nhau của bọ phấn. Việc phun thuốc nên làm vào buổi chiều mát có tác dụng hơn các buổi khác trong ngày.
Tóm lại, chúng ta đã tìm hiểu về những biện pháp phòng và trị các loại sâu bệnh trên cây xoài, trái xoài. Việc sử dụng các biện pháp phòng trị đúng thời điểm sẽ giúp chúng ta giữ cho cây xoài luôn phát triển khỏe mạnh và tăng năng suất. Để cải thiện sản lượng, chất lượng quả xoài, chúng ta cần tuân thủ các quy tắc về vệ sinh và bảo vệ môi trường, đảm bảo rằng cây xoài được trồng và canh tác trong môi trường tốt nhất đảm bảo sản phẩm trái xoài an toàn cho sức khỏe người tiêu dùng.
